Zoals ik in het vorige blog al liet zien in mijn verhaal is er grote verwarring over je gevoelens als je worstelt met pijnsymptomen. Om dat te snappen moeten we eerst kijken naar wat zijn gevoelens. We onderscheiden emoties, gevoelens en ervaren gevoel.
Emoties
Emoties zijn uitingen van gevoel die over de hele wereld en in elke cultuur dezelfde uitdrukking hebben. Dat zijn de basisemoties ook wel primaire emoties genoemd: vreugde, verdriet, woede, angst, verbazing en afschuw. Zo’n emotie heeft een directe lichamelijke uiting oftewel je voelt ze in je lichaam. Deze emoties zijn we meestal gewaar en komen vanzelf in ons op, zoals een plotseling opkomende woede-uitbarsting. Ze zijn ongereguleerd en komen direct uit ons limbische systeem: de amygdala. Pas daarna gaan we ermee aan de slag om ze te reguleren, dat wil zeggen beheersbaar te maken. De mate van controle hierover is zeer individueel en ook cultuur gebonden. Denk maar eens aan de culturen waar ze bij begrafenissen luidkeels huilen, terwijl ik bij de begrafenis van mijn eigen vader niet mocht huilen want dan stak ik de hele familie aan, zei mijn broer. Als ik me niet kon beheersen moest ik maar even weg gaan.
Deze emoties hebben te maken met overleven. Ze zijn sterk richting gevend en sturend. Afschuw bijvoorbeeld is een waarschuwing om daar vandaan te gaan, terwijl waar je blij van wordt wil je juist naar toe en wil je langer voelen.
Gevoelens
Gevoelens zijn alle andere gewaarwordingen met een naam. Dit is een mengsel van emoties uit het limbische systeem en hoe en wat we denken: onze overtuigingen, ons geloofssysteem en onze behoeften. Voorbeelden zijn liefde, verontwaardiging, miskend voelen, tevredenheid, zorgen maken. Zij komen allemaal voor een deel uit ons limbische systeem en uit onze hersenschors. In de hersenschors hebben we een groot vermogen om te reguleren, beheersen, veranderen en andere keuzes maken. Door onze keuzevrijheid kunnen we veel beïnvloeden ten positieve of ten negatieve.
Een voorbeeld hoe dat kan werken.
Mijn dochter zit op het moment dat ik dit schrijf in een vliegtuig en ik zou nu mijn angst dat dat vliegtuig neerstort kunnen ervaren. Dat is een emotie.
Ik kan het ook relativeren, mijn brein erbij gebruiken en zeggen: de kans dat ze neerstort is niet zo groot, maar toch die kans is er wel. Dan is het een gevoel en heet het ongerustheid. Daarin is het dramatische visioen van een neerstortend vliegtuig al veel minder dramatisch, maar is er nog wel.
Ik kan me ook richten op het vertrouwen en in mijn visioen zien dat ze veilig landt en dat ze daar opgewacht wordt door haar vriendje en dat ze elkaar innig omhelzen, blij dat ze weer bij elkaar zijn. Dan komt bij mij een gevoel van geluk en blijheid.
Vroeger keek ik op de eerste manier, mijn zware jaren. Nu kijk ik op de tweede manier. Dat is wat ze bedoelen met positief denken. Welke bril zet je op? Kijk je naar de negatieve kant en verdwijnt de rest naar de achtergrond? Of kijk je naar de positieve kant en verdwijnt het negatieve meer naar de achtergrond?
Ervaren gevoel
Meestal hebben we echter
geen bewust gevoel wat we een naam kunnen geven. Gendlin, die het Focussen
heeft ontwikkeld, zei dat je slechts een aantal momenten per dag een benoembaar
gevoel of emotie hebt. De rest van de dag is het veel meer onbestemd en zonder
woorden. Hij noemt dat ‘felt sense’, in het Nederlands vertaald in ‘ervaren
gevoel’. Dat betekent dat je het gewaar zijn nodig hebt om het te ervaren en
dat zit in je sensoren in je huid en vanbinnen.
Een ‘ervaren gevoel’ kun je ervaren als je jezelf even tijd gunt en je adem
voelt, alle contactplekken waar je je laat dragen, maar ook ruimtelijk ervaren,
dus in je binnenruimte voelen. Bij Focussen geef je dat gevoel, dat totaal
plaatje op dat specifieke moment woorden door een aantal vragen te stellen.
Maar ook zonder die vragen: wat je op dit moment voelt heet je ervaren gevoel.
Een ervaren gevoel is dus veel vager dan bijvoorbeeld een gevoel van
ongerustheid. Een ervaren gevoel vraagt bewustzijn van je lichaam en van wat er
zich in je roert. Een emotie of een gevoel kan er door alles heen zijn, hoewel
dat ook steeds sterk in je lichaam voelbaar is. In de methode van Gendlin ben
je door het focussen en de vragen te stellen wel heel goed in staat om in je
ervaren gevoel een verschuiving te maken. Ook dat gaat door je brein er via die
vragen bij te betrekken.
In verbinding zijn met je lichaam
Als je, zoals ik je over mezelf vertelde, een wandelend hoofd bent, dus je lichaam niet echt voelt, dan begrijp je dat je weinig opmerkt van je gevoelens. De sensoren nemen dan niet waar dat er iets verandert of misschien heel op de achtergrond, maar zonder het te kunnen interpreteren. Eigenlijk is dat wandelende hoofd mijn strategie geweest om om te kunnen gaan met mijn emoties en gevoelens in een gezin waar er geen plek voor was. De Feldenkrais Methode heeft mij enorm geholpen die verbinding met mijn lichaam te gaan maken. Mijn begeleidingen, therapieën en coachings hebben mij geholpen wegwijs te vinden in een wereld waar ik door mijn geschiedenis helemaal niet bekend was. En ik ben daar elke dag weer dankbaar voor. Het is zo’n rijkdom voelend in het leven te staan.
Herken je iets in mijn verhaal of doet het je denken aan een opmerkelijke ervaring deel het dan in het commentaarveld. Als dit vragen in je oproept kun je ze ook hieronder stellen.
Heel herkenbaar en geeft me een blij gevoel te weten dat Feldenkrais werkt!
Fijn, Lucy, om te horen dat je het herkent. En inderdaad is Feldenkrais een hele belangrijke manier om naar positieve gevoelens te gaan. Het is wonderlijk te voelen hoe je aan het eind van een les een totaal ander gevoel in jezelf en over jezelf hebt.
Hartelijke groet,
Tjitske
Hallo Tjitske,
Je blog is telkens weer een bron van reflectie en inspiratie voor me, én een oproep om concreet bezig te zijn.
Deze keer wil ik iets met je delen, en daaraan is een vraag gekoppeld.
Wat ik regelmatig doe, meestal zittend, maar ook wel liggend in bed: (Zittend) Ik zit zoveel als mogelijk is rustig en ontspannen. Dan ga ik mijn hele lichaam langs, van kruin tot voeten. Om te “voelen” dat ik daar ben (dwz dat mijn lijf daar is) en hoe het daar is. Dit heeft parallellen met wat er in een feldenkraisles gebeurt – je nodigt ons vaak uit om te voelen hoe we op onze rug liggen, waar we contact maken met de vloer e.d. Het gaat me er dan om om me bewust te worden van m’n hele lichaam en als er ongemak of pijn wordt waargenomen dit te omarmen (laat het zijn verhaal vertellen).
Dit is, zoals ik het zie, niet kijken naar emoties of gevoelens. Die hebben meer te maken met energetische bewegingen. Het kijken in de bezigheid die ik schets is puur het gewaarworden van een bepaalde plek in m’n lijf, dat kan aan de buitenkant met de tastzin en aan de binnenkant met een innerlijke tastzin. Er wordt dus getast, je zou dit voelen kunnen noemen; maar het is een ander soort voelen dan het voelen van gevoelens. Het Engels is in dit opzicht een duidelijker taal: daarin wordt onderscheid gemaakt tussen sensing en feeling. (Ik laat nu even buiten beschouwing dat er onder een lichamelijke gewaarwording ook een gevoel kan liggen – dat je vervolgens kunt adresseren met de techniek van het focussen.)
Mijn vraag is: is al het voelen in feldenkraisbewegingen niet in de eerste plaats het voelen (sensing) van wat puur lichamelijk is: wat er met het skelet, met de spieren gebeurt wanneer er een bepaalde beweging wordt gemaakt? Dat interne gebeuren is vaak of meestal onbewust, en in een feldenkraisles krijgen we de gelegenheid om er juist wel van bewust te worden. Pijn voelen op een bepaalde plek kan er op wijzen (als het tenminste gerelateerd is aan een verkeerd gebruik van het skelet en de spieren, of een verkramping) dat er iets stagneert in de doorstroom van energie (of zoals Vera Helleman zegt: emoties en gevoelens – waar zij geen verschil tussen maakt – zijn vernauwingen of verruimingen in onze gevoelslaag). (Dit ontleen ik aan haar boek: De emotie encyclopedie – gevoelens als navigatiesysteem naar een gelukkig leven.)
Noot: ik kwam nog een interessante zienswijze tegen over het onderscheid tussen emoties en gevoelens (of is het een andere manier van formuleren van wat jij schrijft?). Ze is afkomstig van psychologe Wendy van Mieghem. Aldus: Emoties zijn verbonden met je instincten en bekkengebied. Ze nodigen je uit om zorg te dragen voor je behoeften. Ze zijn krachtiger dan gevoelens, komen sneller op en zakken ook sneller weer af, mits je er niet aan vasthoudt. Gevoelens zijn verbonden met je hart en borstgebied. Ze nodigen je uit om zorg te dragen voor je verlangens. Gevoelens zijn uitermate subtiel. Ze bevatten veel informatie over wie jij bent en wat je nodig hebt om rust, balans, geluk en vervulling in je dagelijks leven te kunnen ervaren.
(https://wendyvanmieghem.com/nl/emoties-en-gevoelens/)
Hallo Rob,
Wat een uitgebreide en interessante reactie geef je hier weer. En ook fijn dat je je zo openstelt en je gedachten nav mijn blog met ons deelt. Bedankt daarvoor. Ik stel dat zeer op prijs en zie het ook als een zeer waardevolle gedachtenwisseling!
In antwoord op je vraag: ja, in de feldenkraisbewegingen richt je je in eerste instantie op het voelen via de sensoren in je huid en van binnen in je spieren, banden en gewrichten. Al bewegend ga je jezelf meer en meer als geheel waarnemen en tegelijk voelen hoe alles met elkaar samenwerkt in het bewegen. Daarnaast kun je voelen dat in jouw energetische ervaren meer doorstroming komt. Als je gevoelens en emoties wil koppelen aan die energetische doorstroming dan heb je gelijk dat elk gevoel een andere energetische lading heeft. Dat betekent dat je meestal ook kunt ervaren dat er verschuivingen optreden in hoe je je gevoelsmatig voelt, dus in relatie tot je emoties, gevoelens en ervaren gevoel. ‘Sensing en feeling’ kun je op die manier niet los van elkaar zien.
Jouw manier van regelmatig jezelf voelen (in de mindfulness noemen ze dat een lichaamsscan) en omarmen wat je daarin waarneemt is een hele goede manier. Maar mijns inziens kun je daar rustig ook je emotionele zijn bij betrekken. Als je je lichaam zijn verhaal laat vertellen zal dat ook een bepaald gevoel in je oproepen. Ik denk dat het waardevol is om die ook meteen een plek te geven. Waarom zou je het scheiden? Mogelijk geeft jou dat ruimte om die energetische waarde ook meteen waar te leren nemen. Als je je maar niet in die gevoelens verliest, dat is ook wat je zoveel mogelijk puur waarneemt en een plek geeft, zonder het vast te houden oid.
De zienswijze van Vera Helleman kan ik zeer ondersteunen. Door emotionele ontlading kun je geleidelijk die stagnatie opheffen. Ook in beweging kun je die energie weer meer laten stromen. Want ook in onze bewegingspatronen is er een vasthouden en rigiditeit, die energetische stromen blokkeert en die kan veranderen zoals je elke week weer kunt merken. Die 2 manieren van kijken naar pijn of lichamelijke spanning, is als een snoepje met een papiertje erom. Je kunt aan beide kanten trekken, zodat het papiertje los komt en je het snoepje eruit kunt nemen. Als je maar aan 1 kant trekt is dat lastiger en kan het dus ook langer duren. In het volgende blog vertel ik meer over ons energetische functioneren.
De beschrijving van Wendy van Mieghem vind ik echt een hele mooie. Ja, duidelijk is dat emoties horen bij instincten en overleven. Ze komen plotseling op: denk maar aan een vlaag van woede en die kan ook zo maar weer wegzakken. Ik vind ook de koppeling met het hart aan je gevoelens heel mooi, het geeft richting aan je leven. Als je hart positief reageert wil je er meer van. Als het negatief reageert wil je er juist minder van, ervan weg bewegen. Dit is compleet persoonlijk inderdaad.
Maar wat ik met mijn verhaal ook wilde aangeven is dat je denken er bij hoort. En daar heb je enige invloed op hoe je je voelt, zoals ik met mijn voorbeeld aangaf. De bezorgdheidsgedachten, de negatieve stemmen in je hoofd, hoe meer je die kunt laten voor wat ze zijn hoe meer je je hart en buik kunt horen.
Hartelijke groet,
Tjitske
Dank, Tjitske, voor je verhelderende antwoord.
Hartelijke groet, Rob